زنان، قربانی ‘محاکمه‌های صحرایی’ در افغانستان
- محجوبه نوروزی
- بی‌بی‌سی
حدود دو هفته پیش تصویری از آنچه “اجرای حکم محاکمه صحرایی” یک زن افغان به نظر می‌رسید در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و میان کاربران افغان خبرساز شد. صدای گریه و ناله‌‌های این زن، تصویرها را دردناک‌تر کرده بود. در این تصویر گروهی مرد زنی را در ملأ عام شلاق می‌زنند که به گفته مردم محل یک ماه پیش در ولسوالی “اوبه” ولایت هرات از سوی “افراد وابسته به گروه طالبان” محاکمه شده بود.
اما مجازات زنانی برقع‌پوش در میان صدها تماشاچی مرد در افغانستان رویداد بی‌سابقه‌ای نیست. در بیست سال گذشته گزارش‌ها و تصویرهایی از سنگسار یا شکنجه (اجرای حکم شلاق یا دیگر مجازات‌ها) چندین زن در قلمرو گروه طالبان منتشر شده است. این زنان در دادگاه‌های گروه طالبان محکوم شده بودند. اتهام آنها اکثرا رابطه “نامشروع” یا “زنا” اعلام می‌شود.
خبری از “متهمان مرد” نیست
اما ویدیوی اخیر از دو جهت خبرساز شده و بخصوص باعث خشم بسیاری از زنان در ولایت‌های مختلف افغانستان شده است. اول اینکه تا به حال کمتر فرد یا گروهی در پیوند با چنین مجازات‌های غیر رسمی مورد پیگرد قانونی قرار گرفته‌‌است. افرادی که در این ویدیوها دیده می‌شوند اکثرا مردانی هستند، که یا تماشاچی‌‌هستند یا در اجرای حکم دادگاه غیر رسمی یا عملا شکنجه قربانی دست دارند.
دوم اینکه در اکثر این موارد تنها زنان مجازات می‌شوند و از مردانی که ظاهرا با این زنان رابطه “نامشروع” داشته‌اند و یا “زنا” کرده‌اند، خبری نیست. از طرفی دسترسی به این زنان هم ممکن نبوده تا روایت قربانیان هم منتشر شود.
اورزلا اشرف نعمت، پژوهشگر و فعال حقوق زن می‌گوید: “محکمه صحرایی زنان یک سیستم نابرابر و غیرعادلانه است چون هیچگاهی یک مرد در کنار یک زن مجازات نمی‌شود و این خلاف دین مبین اسلام است.”
خانم نعمت می‌گوید که دادگاه‌های صحرایی یک حرکت سنتی است که مردان جامعه به آن شکل دینی داده‌اند تا محکومیت را “بالای یک زن مظلوم و بی دفاع بی اندازند”.
او می‌گوید اگر سنگسار و مجازات زنان در محاکم صحرایی باعث مرگ فیزیکی آنها نشود، این زنان یک مرگ روحی و روانی را تجربه می‌کنند چون به یک عمل “غیر مشروع” دست زده اند.
قربانی “اتهام‌های بستگان”
حدود چهار سالی پیش زنی ۲۲ ساله به اتهام داشتن رابطه “نامشروع” با یک پسر جوان ۱۷ ساله در ملا عام شکنجه شد. ویدئوی که از این رویداد همه‌رسانی شده بود، ده‌ها مرد را نشان می‌داد که در اطراف وی جمع شده‌اند و با شاخه‌های چوب به سر و بدن او می‌کوبند.
مقام‌های محلی تخار در آن زمان گفته بودند که “شوهر این زن در ایران بوده و یک پسر هفده ساله بدون اجازه اعضای خانواده، داخل خانه این زن شده و ظاهرا سه ساعت را در آنجا سپری کرده است.”
این زن پس از شک و بدگمانی بستگان شوهر و سپس دستور روحانیون محل در ملا عام شکنجه شد.
در اکتبر ۲۰۱۵ میلادی دختری به نام رخشانه در ولایت غور در مرکز افغانستان سنگسار شد. ویدیویی ۳۰ثانیه‌ی که از این رویداد همه‌رسانی شده بود، زنی را نشان می‌داد که تا گردن در زمین مدفون است، مردان او را حلقه کرده‌اند و به سر و صورت او سنگ پرتاب می‌کنند.
سخنگوی والی غور در آن زمان به بی‌بی‌سی گفته بود که طالبان این دختر را در مربوطات غلمین این ولایت به اتهام “زنا” سنگسار کرده‌اند. دو ماه پیش از آن نیز در همین ولایت، مقامات از اجرای حکم شلاق بر دو جوان ‘به جرم زنا’ خبر داده بودند.
با آنکه براساس قوانین افغانستان برخورد با این اتهامات باید از جانب نهادهای عدلی و قضایی صورت بگیرد، افراد در مناطق نا امن و بعضی اوقات در ساحات تحت کنترل حکومت قانون را به دست می‌گیرند و دست به مجازات زنان می‌زنند.
بخصوص موارد گذشته نشان داده است که در بسیاری از این موارد، هیچ سند و مدرکی برای اثبات “زنا” و عمل “غیر مشروع” زنان هم وجود ندارد و متهمان، که اکثرا زنان هستند، در نتیجه شک و تردید بستگان خودشان به دادگاه‌های صحرایی کشانده می‌شوند.
علی کاوه، استاد جامعه شناسی در دانشگاه هرات هم به بی‌بی‌سی گفت: “در فرهنگ و جامعه سنتی افغانستان که افراد بیشتر براساس کدهای قومی و سنتی زندگی می‌کنند، جایی برای بزه‌کاری و کج روی زنان وجود ندارد.”
آقای کاوه می‌گوید اگر زنان مرتکب جرمی شوند و از سوی دادگاه رسمی مجازات و محکوم به حبس شوند، برگشت آنها به زندگی عادی و حتی به خانه خودشان دیگر ممکن نیست.
او می‌افزایید: “اما اگر این محکمه صحرایی باشد و زن در حضور جمعی از مردم شکنجه شود، و اتهام و جرم وی هم مربوط به مسایل جنسی باشد، او دیگر هیچ جای حتی در خانه و خانواده خود ندارد، از اجتماع و جامعه طرد می‌شود و بازگشت وی به زندگی عادی یک امر محال و غیر ممکن خواهد بود. “
راه دشوار بازگشت به زندگی عادی
اورزلا اشرف نعمت نیز با آقای کاوه هم‌نظر است؛ او می‌گوید: “وقتی زنی در دادگاه صحرایی به صورت فیزیکی مجازات می‌شود، جامعه دیگر او را نمی‌پذیرد و اگر تلاش هم کند که به زندگی عادی برگردد، پیوسته زیر فشارهای روانی و اجتماعی قرار خواهد گرفت و امید به زندگی را از دست خواهد داد.”
خانم نعمت می‌گوید شکنجه فیزیکی ممکن است یک روز صورت بگیرد و تمام شود اما عذاب و شکنجه روحی این زنان تا آخر عمر ادامه می‌یابد؛ آنها مورد توهین و تحقیر قرار می‌گیرند.
با آنکه تا به حال تحقیقات جامع و گسترده‌ای در مورد زندگی پساکیفری زنان در افغانستان انجام نشده است، اما تجربه نشان داده که آثار چنین رویدادهایی فرصت ادغام اجتماعی را از این زنان سلب می‌کند. بسیاری از این زنان که آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه هستند، دیگر در خانواده و اجتماع پذیرفته نمی‌شوند و اتصال به شبکه‌های اجتماعی به چالش دائمی آنها تبدیل می‌شود.
اورزلا اشرف نعمت می‌گوید تنها راه بازگشت آنها به زندگی سالم و عادی سرپوش گذاشتن بر “هویت مجرمانه” یا همان برچسبی است که بر او زده شده، گمنامی و ناشناخته باقی ماندن آنها در محیط کاملا جدید یکی از راه‌های بازگشت آنها به زندگی نسبتا عادی است.
او می‌افزاید: “تجربه‌ی من از صحبت با قربانیان خشونت علیه زنان نشان میدهد زنانی که قربانی چنین تخلفات و خشونت‌ها بوده‌اند، تنها در صورتی می‌توانند که به زندگی نسبتا عادی برگردند که به یک مکان کاملا جدید بروند و زندگی نو را آغاز کنند و آن هم مشروط بر اینکه مردم محل هیچ چیزی در مورد گذشته‌ی آنها ندانند. این یگانه گزینه برای قربانیان دادگاه‌های صحرایی‌ست.”
اما این “گزینه” شاید برای بسیاری از این زنان که بر پایه شک و بدگمانی مردان خانواده قربانی خشونت فیزیکی و شکنجه روحی می‌شوند، مقدور نباشد و بازماندگان این دادگاه‌های صحرایی عملا دچار مرگی تدریجی شوند.
